عید باستانی نوروز فرصت بسیار مناسبی است برای دید و بازدیدها و به جا آوردن صله رحم. در خصوص این کردار مناسب و زیبای دینی، در قرآن و روایات به اهمیت آن تأکید شده است.

دکتر معین در ابتدا با اشاره به آیه یک سوره نساء می‌گوید: خداوند بزرگ در این آیه فرموده است یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْ‌ها زَوْجَ‌ها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثِیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً. ای مردم، بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که همه شما را از یک تن بیافرید و هم از آن، جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن پراکند، و بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می‌کنید و درباره ارحام کوتاهی نکنید، که خدا مراقب اعمال شماست.

او به تفسیری از این آیه نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: در این آیه «و الارحام» عطف بر «اللَّه» است. بنابراین معنی آن چنین می‌شود که و اتقوا الارحام یعنی از قطع پیوند با خویشاوندان بپرهیزید. ذکر این موضوع در اینجا نشانه اهمیت فوق‌العاده‏ای است که قرآن برای صله رحم قائل شده تا آنجا که نام ارحام بعد از نام خدا آمده است و دیگر اینکه اشاره به مطلبی است که در آغاز آیه ذکر شده و آن اینکه شما همه از یک پدر و مادرید و در حقیقت تمام فرزندان آدم خویشاوندان یکدیگرند و این پیوند و ارتباط ایجاب می‌کند که شما نسبت به همه انسان‌ها از هر نژاد و هر قبیله‏ای همانند بستگان‌فامیلی خود محبت بورزید. کلمه «ارحام» جمع کلمه «رحم» است، و رحم در اصل به معنای محل نشو و نمای جنین در شکم مادران می‏باشد. این معنای اصلی کلمه رحم است ولی بعدها به عنوان استعاره در معنای قرابت و خویشاوندی استعمال شد، چون خویشاوندان همه در اینکه از یک رحم خارج شده‏اند مشترکند پس کلمه «رحم» به معنای نزدیک و ارحام به معنای نزدیکان انسان است، و قرآن شریف در امر رحم نهایت درجه اهتمام‏ را بکار برده است.

این فعال قرآنی یادآور می‌شود: این آیه اهمیت صله رحم و توجه به خویشان و نزدیکان را می‏رساند. خویشاوندان حقوقی بر گردن انسان دارند که باید آن را ادا کنند و یکی از نشانه‏های ‌ایمان، صله رحم و محکم کردن پیوندهای خویشاوندی است. این موضوع در آیات دیگری هم آمده است، از جمله در آیه 6 سوره احزاب که آمده است: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی‏ بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّهِ.

صله رحم در چارچوب آیین خدا

دکتر معین یادآور می‌شود: در روایات اسلامی نیز درباره صله رحم و اثر آن در زندگی انسان مطالبی فراوانی آمده است. این تقوی هم درباره خداوند است و هم خویشاوندان و در آیه شریفه در کنار یکدیگر ذکرشده است چون، همکاری و همدردی با خویشاوندان باید در چارچوب آیین خدا باقی بماند و وسیله فساد و رشوه و غصب حقوق و اشاعه فحشا نگردد. از این رو نخست از تقوای خدایی سخن گفت و آن را مرکز سازمان و سامان اجتماعی قرار داد، سپس به بیان اهمیت خویشاوندان و نزدیکان پرداخت. تعبیر قرآن در عبارت «تساءلون به» به این معنی است که خدا مقیاس نهایی و آخری است که می‏توان آن را مرکز تعاون اجتماعی قرار داد. جامعه انسانی که از ‌ایمان بهره یافته می‏تواند میان فرزندان خود بر اساس عدالت و مساوات، تعاون حقیقی ایجاد کند ولی اگر جامعه‌ ایمان نداشته باشد هر گونه سازمان و سامانی چیزی جز نقشی بر روی کاغذ نخواهد بود که بازیچه دست مردم است. از اینجاست که قرآن می‌گوید: باید جامعه اسلامی در ابتدا بر بنیان ‌ایمان و تقوی بنا شود.

این پژوهشگر علوم قرآنی به سخنی از مرحوم علامه طباطبایی نیز اشاره کرده و می‌گوید: علامه طباطبایی در این خصوص می‌گوید که معنای کلمه رحم عبارت از آن جهت وحدتی است که به خاطر تولد از یک پدر و مادر و یا یکی از آن دو در بین اشخاص بر قرار می‏شود. در حقیقت باعث اتصال و وحدتی می‏شود که در ماده وجودشان نهفته است. این یک امر اعتباری و خیالی نیست، بلکه حقیقتی است جاری در بین ارحام و آثار حقیقی در خلقت و در خوی آنان دارد و نیز در جسم و در روحشان موجود است که به هیچ وجه نمی‏شود آن را منکر شد. هر چند که احیاناً عواملی دیگر با آن یافت می‏شود که اثری مخالف آن را دارد و اثر آن را ضعیف و یا خنثی می‏کند تا جایی که ملحق به عدم شود ولی با آن عوامل نیز به کلی از بین نمی‏رود. به هر حال رحم یکی از قوی‏ترین عوامل برای التیام و آشتی و دوستی بین افراد یک عشیره است و استعداد قوی‏ترین اثر را دارد و به همین جهت است که می‏بینیم نتایجی که عمل خیر در بین ارحام می‏بخشد، شدیدتر است از نتایجی که همین خیر و احسان در دیگران دارد. همچنین اثر سویی که بدرفتاری در میان ارحام می‏بخشد بسیار قوی‏تر است از آثار سویی که اینگونه رفتارها در بین غیرخویشاوندان دارد.